Πέμπτη 21 Ιουλίου 2016

Συνέντευξη στο Ολύμπιο Βήμα (συζητώ με τον Βασίλη Μόσχη)




Εν τέλει, κα Κοντολέων, ζούμε μέσα από τις ζωές των άλλων; Δύσκολο να ξεφύγουμε; 

Με ρωτάτε αν ζούμε εντέλει μέσα από τις ζωές των άλλων, και πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγουμε από αυτό.  Δυστυχώς εμείς οι ίδιοι είμαστε που ολισθαίνουμε όλο και πιο συχνά σε καταστάσεις που μας κρατούν δέσμιους σε αναχρονιστικές ιδεοληψίες, οικογενειακές αγκυλώσεις, κοινωνικούς αποκλεισμούς και προκαταλήψεις.  Με αποτέλεσμα να μπλεκόμαστε σ’ ένα αξεδιάλυτο κουβάρι συμβιβασμών και προσωπικών υποχωρήσεων που μας κρατούν δέσμιους δια βίου στα θέλω των άλλων και στις δικές τους ζωές.  Δεν λέω πως είναι εύκολο να ξεφύγει κανείς από αυτήν την μέγγενη, αλλά σίγουρα δεν είναι και ακατόρθωτο.  Είμαστε εμείς που θα πρέπει να πάρουμε την απόφαση όσο δύσκολη και αν είναι να ‘ζήσουμε μέσα από την δικιά μας ζωή’, γιατί αυτή είναι η μόνη που έχουμε και δεν πρέπει να την σπαταλήσουμε αφήνοντας την να μαραθεί έρμαιο στις ζωές των άλλων.’          


2.       Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο.
        
       
Είναι η πορεία τεσσάρων γυναικών στο διάβα του εικοστού αιώνα.  Ουσιαστικά μια καταγραφή των αλλεπάλληλων αλλαγών που συντελέστηκαν μέσα σ’ αυτά τα εκατό χρόνια.  Αλλαγών σε κοινωνίες που βρίσκονταν σε πλήρη σύγχυση πνευματική αλλά και ηθική.  Προσπάθησα μέσα από αυτήν την οπτική θέασης του αιώνα να στήσω τα πρόσωπα του βιβλίου μου που βίωσαν συνταρακτικά γεγονότα, δυο παγκόσμιους πολέμους, έναν εμφύλιο, μια χούντα, και μικρότερες αναφλέξεις σε διάφορα μέρη της γης, και να διερευνήσω το πόσο αυτά επηρέασαν αρνητικά ή θετικά την ζωή τους κι ας μη ήταν αυτές που δημιούργησαν τα ιστορικά γεγονότα αλλά τα έζησαν οδυνηρά στο πετσί τους.  Οι τέσσερεις ηρωίδες μου, μάνα, κόρες και εγγονή, θύτες και θύματα ταυτόχρονα, θα βιώσουν την διάψευση των ονείρων τους και όσων θεωρούσαν δεδομένων σε μια κοινωνία που άλλαζε με καταλυτικούς ρυθμούς.  Θα προσπαθήσουν, ωστόσο, να σταθούν στα πόδια τους, να παλέψουν με νύχια και με δόντια για να κερδίσουν αυτά που έχασαν, να χτίσουν ένα καλύτερο αύριο γι’ αυτές και για τις οικογένειες τους, να κονταροχτυπηθούν με την μοίρα τους και να την ακυρώσουν.


  
3.       Οι ηρωίδες σας, τέσσερις γυναίκες, παλεύουν με τους εαυτούς τους, αναμεταξύ  τους, αγωνίζονται συνεχώς, όπως συμβαίνει και στη ζωή. Οι άντρες ήρωες σας συμπορεύονται με τις ηρωίδες.  Είναι ένα μυθιστόρημα μόνο για αναγνώστριες; Οι αναγνώστες θα βρουν ενδιαφέρον το μυθιστόρημά σας;

Οι ηρωίδες μου, αυτές οι τέσσερεις γυναίκες της ίδιας οικογένειας, βρίσκονται σε έναν αέναο χορό επικράτησης της μιας πάνω στις άλλες.  Η ανάγκη τους αυτή θα τις οδηγήσει σε θανάσιμο εναγκαλισμό και σε μόνιμη σύγχυση, θα ζουν σε μια εικονική πραγματικότητα, από την οποία δύσκολα θα μπορέσουν να ξεφύγουν. Θα φτάσουν πολλές φορές στα όρια τους και κάποτε θα τα ξεπεράσουν καθώς η μοίρα ιδιαίτερα σκληρή απέναντι τους θα δράσει καταλυτικά στις ζωές τους μπλέκοντας τες αξεδιάλυτα.  Από την άλλη οι άντρες ήρωες μου είναι κομβικοί στις ζωές των γυναικών.  Σχεδόν συμπρωταγωνιστούν μαζί τους επηρεάζοντας τες θετικά ή αρνητικά με τις επιλογές τους.  Κάποιοι είναι άντρες δυνάστες, βίαιοι και αλλοπρόσαλλοι, κάποιοι άλλοι άξιοι συμπαραστάτες και αρωγοί στα προβλήματα τους.  Δεν απευθύνομαι σε ένα γυναικείο κοινό, απευθύνομαι στον κάθε αναγνώστη ανεξαρτήτως φίλου, που τα πάθη των ηρώων μου μπορούν να τους αγγίξουν, να τους συγκινήσουν, να τους προβληματίσουν, να τους γίνουν οικείοι σαν άνθρωποι της διπλανής πόρτας.

   

4.       Από το βιβλίο σας αλίευσα μια πρόταση. “Ένας κόσμος που ζει και κινείται μέσα στο ψέμα και στην υποκρισία μιας αμφιλεγόμενης ηθικής.” Πόση αλήθεια! Μπορούμε, όμως, να αλλάξουμε τον κόσμο μας;  Ή μήπως δε θέλουμε;

Χαίρομαι που σας τράβηξε το ενδιαφέρον η συγκεκριμένη πρόταση.  Είναι κάτι που το πιστεύω ακράδαντα και το θεωρώ ανασταλτικό παράγοντα για την ολοκλήρωση μας ως πολίτες αλλά κυρίως ως ανθρώπους.  Φυσικά και μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο μας, να τον κάνουμε πιο φιλικό, πιο ανθρώπινο, πιο δίκαιο.  Είναι καθήκον μας να το κάνουμε αν δεν θέλουμε να ζούμε εσαεί αποκλεισμένοι σε ψευδεπίγραφες δήθεν αξίες που μόνο σε αδιέξοδα μπορούν να μας οδηγήσουν.
Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να ζήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο, ωστόσο, σίγουρα υπάρχουν και είναι για μένα οι παραπλανημένοι πλάνητες του κόσμου τούτου.
  
5.       Τι προτείνετε με τα βιβλία σας ως προς την θεματολογία; Είναι ο έρωτας που κυριαρχεί στη λογοτεχνία;

Προσπαθώ να μην επαναλαμβάνομαι στα θέματα των βιβλίων μου.  Φυσικά ο έρωτας είναι κυρίαρχος στην ζωή των ανθρώπων με όλα τα καλά και τα κακά που κουβαλάει, αλλά η ζωή μας δεν είναι μόνο έρωτας ή τουλάχιστον μόνον αυτός.  Υπάρχουν τόσα άλλα και αρκούντως σημαντικότερα θέματα που μπορούν να ενεργοποιήσουν την πέννα ενός συγγραφέα.  Η ζωή μας είναι τόσο περίπλοκη, τόσο απίθανα ανατρεπτική, τόσο απρόβλεπτη που μας προσκαλεί να την αποτυπώσουμε στις δικές μας ιστορίες που είναι λίγο πολύ ιστορίες όλων μας. 

6.Συμφωνείτε ότι η κρίση ωφέλησε τη λογοτεχνία; Θέλω να πω πιστεύετε ότι αυξήθηκαν οι αναγνώστες αποζητώντας μια λύτρωση από την καθημερινότητά τους;
Δεν ξέρω αν η κρίση ωφέλησε την λογοτεχνία, αν αυξήθηκαν οι αναγνώστες.  Αν τα διαβάσματα τους, τους λυτρώνουν από την δύσκολη καθημερινότητα τους.  Αυτό που πραγματικά πιστεύω είναι πως ο σκοπός ενός βιβλίου δεν είναι να σε κάνει να ξεχαστείς από τα προβλήματα σου, αλλά να σε ενεργοποιήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε να βρεις μέσα από τις σελίδες του τις λύσεις σε όσα σε απασχολούν, να σε κάνει να σκεφτείς, να προβληματιστείς και να βγεις πιο σοφός όταν πια θα έχεις φτάσει στην τελευταία σελίδα του.

7.       Είστε μια οικογένεια άκρως λογοτεχνική! Είναι τελικά η σπίθα που υποβόσκει μέχρι να  βρει την κατάλληλη ευκαιρία  να θεριέψει, το περιβάλλον μιας πλούσιας βιβλιοθήκης ή και τα δυο;

Σίγουρα μια πλούσια βιβλιοθήκη είναι καλό εργαλείο στα χέρια ενός συγγραφέα αλλά και στα χέρια ενός απλού αναγνώστη.  Το αν η σπίθα που υποβόσκει θα βρει την κατάλληλη ευκαιρία να θεριέψει δεν είναι αποτέλεσμα των πόσων βιβλίων έχεις διαβάσει, αλλά αν υπάρχει μέσα μας αυτό το θείο δώρο που λέγεται ταλέντο.  Όλες οι βιβλιοθήκες του κόσμου δεν πρόκειται να σε βοηθήσουν αν δεν υπάρχει αυτή η σπίθα που αναφέρατε, για να γίνει η μεγάλη ανάφλεξη.



8.        Έχετε ένα πλούσιο μεταφραστικό παρελθόν. Έχετε μεταφράσει δεκάδες βιβλία. Η μετάφραση είναι το ίδιο επώδυνη όσο και η συγγραφή;  Πόσο δύσκολη είναι η μετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου; Ο μεταφραστής λειτουργεί σαν ένας άλλος συγγραφέας; Πόσο ακολουθεί το πνεύμα του συγγραφέα; Εν τέλει ο μεταφραστής δίνει το δικό του στίγμα; 

Έχω μεταφράσει πάνω από εκατό βιβλία σημαντικών συγγραφέων και μπορώ σήμερα με σιγουριά να πω πως η μετάφραση είναι πολύ πιο επώδυνη από την συγγραφή.  Στο δικό σου λογοτεχνικό έργο μπορείς να φέρεις τον κόσμο πάνω κάτω.  Να ακολουθήσεις το δικό σου ύφος, να υποστηρίξεις τις δικές σου απόψεις με πάθος.  Ακόμη και να αποτύχεις.  Όταν μεταφράζεις, ωστόσο, το συγγραφικό έργο κάποιου άλλου δεν μπορείς να κάνεις του κεφαλιού σου.  Δεν μπορείς να το αντιμετωπίσεις σαν δικό σου έργο, να ξεχάσεις πως είναι αλλουνού και να μην το σεβαστείς.  Φυσικά και είναι φοβερά δύσκολη και υπεύθυνη δουλειά η μετάφραση.  Εγώ είμαι οπαδός των ωραίων άπιστων μεταφράσεων, δηλαδή ενάντια στις κατά λέξη μεταφράσεις.  Το κείμενο πρέπει να ρέει και ο αναγνώστης να μην σκοντάφτει πουθενά.  Τότε και μόνο τότε ο μεταφραστής θα έχει πετύχει τον στόχο του.


9.       Όταν μεταφράζετε ξεχνάτε την συγγραφέα Κώστια Κοντολέων; Και όταν γράφετε δικά σας κείμενα, οι συγγραφείς που έχετε μεταφράσει πόσο σας επηρεάζουν;

Ξέρετε, με τον συγγραφέα που είναι παράλληλα και μεταφραστής συμβαίνει κάτι μοναδικό, οι δυο ιδιότητες του αλληλοεπιδρούν η μια στην άλλη με τόσο ιδανικό τρόπο που το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι μαγικό.  Πως μπορώ να ξεχάσω την συγγραφέα Κώστια Κοντολέων όταν μεταφράζω αφού είναι ο άλλος μου εαυτός.  Αλλά πρέπει να ομολογήσω πως οι συγγραφείς που διαβάζουμε μας ανοίγουν καινούργιους ορίζοντες, μας δείχνουν τις τάσεις που επικρατούν στις δικές τους χώρες, και μπορούν ενίοτε να μας αλλάξουν εντελώς την οπτική που βλέπουμε τα πράγματα.  

10.   Είναι δυνατόν ένας συγγραφέας από εμπειρίες του να γράφει ή η φαντασία του είναι τόσο ανεξάντλητη; Είναι η ματιά του συγγραφέα που παγιδεύει την πραγματικότητα και την μεταλλάσσει σε μυθοπλασία; Τι νιώθετε εσείς;


Είναι αναπόφευκτο να εμπλέκονται οι εμπειρίες μας σ’ αυτά που γράφουμε, αλλά και μια φαντασία οργιώδης μπορεί να μας δώσει πατήματα για να προχωρήσουμε πιο πέρα.   Εγώ από πολύ μικρό παιδί παρατηρούσα τον κόσμο γύρω μου με εμμονή, έβλεπα πράγματα που δεν έβλεπαν οι άλλοι, και σαν σφουγγάρι μάζευα όλα αυτά τα ερεθίσματα μέχρι που να μην χωράνε άλλα.  Κι ύστερα το έσφιγγα και μάζευα όλα αυτά που κάποια στιγμή θα μετουσιώνονταν σε πρόσωπα και καταστάσεις.  Κατέγραφα συστηματικά τους ανθρώπους της γειτονιάς μου, τις συνήθειες τους, τις ιστορίες που κουβαλούσαν και γέμιζα την φαρέτρα μου για την επόμενη μάχη μου με τους συγγραφικούς δαίμονες μου. 

11.   Οι πρωταγωνίστριες του βιβλίου σας είναι γυναίκες. Παίρνοντας αυτό σαν αφορμή, πιστεύετε ότι υπάρχει γυναικεία λογοτεχνία; Τι είναι γυναικεία λογοτεχνία για σας; Εάν οι πρωταγωνιστές είναι γυναίκες, όπως στο βιβλίο σας; Εάν ο συγγραφέας είναι γυναίκα; Είναι ο διαφορετικός ο τρόπος γραφής; Είναι η διαφορετική ματιά του φύλου; Μα, πως μπορεί να υφίσταται κάτι τέτοιο; Ο συγγραφέας καλείται να “υποδυθεί” και να σκηνοθετήσει πολλούς ρόλους για να χτίσει την ιστορία του. Εν τέλει τι είναι αυτό που λογίζεται; Είναι βιβλία που μπορεί να διαβάζουν μόνο αναγνώστριες; Και σε αυτή την περίπτωση πάλι οι αναγνώστες δεν έχουν να ανακαλύψουν κάτι;

Είμαι ενάντια σε κάθε είδους ετικέτες, και κυρίως στον διαχωρισμό της γραφής σε γυναικεία ή αντρική.  Ένα καλογραμμένο κείμενο μπορεί να συγκινήσει και να ενεργοποιήσει ανεξαρτήτως φύλου τον κάθε αναγνώστη.  Μπορεί στο μυθιστόρημα μου να είναι γυναίκες οι βασικές ηρωίδες μου, αλλά συμβιώνουν ισοδύναμα με τους άντρες ήρωες μου, που είναι αναγκαίοι και σημαντικοί στις ζωές τους και στις διαπροσωπικές σχέσεις τους.  Πιστεύω ακράδαντα πως η ευαισθησία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των γυναικών, ούτε η σκληρότητα και η βία προνόμιο μόνον των αντρών.  Ενυπάρχουν και στα δυο φύλα, ίσως απλά να εκφράζονται με διαφορετικούς τρόπους.  Ο ταλαντούχος συγγραφέας μπορεί να μπει στην ψυχοσύνθεση των ηρώων του ανεξαρτήτως φύλου, μπορεί κάλλιστα να αναλύσει την προσωπικότητα ανδρών και γυναικών και να ενδυθεί τους αλλότριους χαρακτήρες τους με απόλυτα πειστικό τρόπο. Είμαι κατά της τυποποίησης των βιβλίων σε ηλικιακές, μορφωτικές, και ταξικές κατηγορίες αναγνωστών.   Τα βιβλία πρέπει να είναι ένα ανοικτό παράθυρο στον κόσμο για όλους μας.        
Σας ευχαριστώ πολύ για αυτή μας τη συζήτηση.


Κι εγώ σας ευχαριστώ και σας οφείλω μια μεγάλη συγνώμη για την τόση καθυστέρηση μου να σας απαντήσω, μέσα στον πανζουρλισμό εκείνων των ημερών με τα ταξίδια και τις εκδηλώσεις είχα μείνει με την εντύπωση πως το είχα κάνει, κι όμως φάνηκα ασυνεπής γι’ αυτό θέλω να επανορθώσω έστω και καθυστερημένα. 


Πρώ
τες δημοσιεύσεις:

http://vassilismoschis.blogspot.gr/2016/06/blog-post.html

και

http://olympiobima.gr/mia-synantisi-me-ti-syggrafea-kostia-kontoleon

Τρίτη 19 Ιουλίου 2016

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος στο diastixo.gr





http://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/5541-mesa-apo-tis-zwes-twn-allwn


«Μέσα από τις ζωές των άλλων» Κώστια Κοντολέων
Ψυχογιός, 2016

Του Ανδρέα Καρακίτσιου – Καθηγητής ΤΕΠΑΕ, ΑΠΘ

«…Πάντα με τρομάζουν τα μυθιστορήματα από γυναίκες… ο ποιητής είπε πως είναι το μισό του ουρανού …»

Σχεδόν όλες οι αναγνώσεις του μυθιστορήματος της Κώστιας Κοντολέων «Μέσα από τις ζωές των άλλων» συγκλίνουν στην ανάδειξη και ανάδυση των κεντρικών γυναικείων χαρακτήρων και των μέγιστων ιστορικών σταθμών της νεότερης ιστορίας μας: Β’ παγκόσμιος πόλεμος,  Αλβανικό Έπος-Κατοχή-Εμφύλιος και ύστερα Χούντα, Πολυτεχνείο, Μεταπολίτευση. Αυτό προσφέρει την πολυτέλεια στον αναγνώστη να διαμορφώσει μια ειδική σχέση με το περιεχόμενό του μυθιστορήματος, το θέμα του, την ανάπτυξή του, τις οπτικές γωνίες θέασης και αναπαράστασης των γεγονότων και επεισοδίων, εντέλει με τη συνολικότερη μυθοπλασία/ιστορία του και παράλληλα να νοηματοδοτήσει με τον δικό του τρόπο τις περιπέτειες και ανησυχίες των ηρώων. Κι αυτό γιατί η μυθιστορηματική μυθοπλασία προσλαμβάνεται σε μια πρώτη ανάγνωση ως γνωστικό υλικό, ως οργανωμένη και συστηματοποιημένη γνώση  σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, αλλά ταυτόχρονα και ως κάτι πιο διαφορετικό, και πιο υποκειμενικό/προσωπικό, εφόσον προκαλεί και σηματοδοτεί παράλληλες σκέψεις και ατομικά νοήματα, καθώς η μυθοπλασία συσχετίζεται με τις μνήμες, τις ατομικές εμπειρίες και τα προσωπικά βιώματα του εκάστοτε αναγνώστη.
Η Λογοτεχνία αγκαλιάζει και καταγράφει με τεράστια δεκτικότητα και ευαισθησία το κοινωνικό γίγνεσθαι, την πορεία του ανθρώπου στον χρόνο, δηλαδή, την ιστορία του. Δεν είναι όμως δημοσιογραφία να καταγράψει τα γεγονότα, ούτε Ιστορία. Η Λογοτεχνία αφορά κυρίως το αόρατο, το άφατο πίσω από το γεγονός, δίνει μεγαλύτερη σημασία στη σιωπή, σ' αυτά που δεν λέγονται και εκφράζονται μέσω της μυθοπλασίας, των συμβολισμών, της μεταφοράς. Ιστορία και δημοσιογραφία έχουν να κάνουν με τα πραγματικά γεγονότα, με την πραγματικότητα,  η Λογοτεχνία έχει να κάνει με την αλήθεια  ή με αυτό που φαίνεται σαν αλήθεια, το αληθοφανές έναντι του πραγματικού, το γεγονός έναντι του πιθανόν να συμβεί. Ενίοτε, μάλιστα, θα λέγαμε ότι έχει να κάνει με τη δική της αλήθεια.
Αυτή η κοινώς αποδεκτή λειτουργία της πρόσληψης του λογοτεχνικού έργου υποχρεώνει τον αναγνώστη να προσλαμβάνει το μυθιστόρημα της Κώστιας ως ένα πολύ φιλόδοξο και ευρύχωρο μυθιστόρημα με ηρωίδες τριών γενεών, ως ένα διαγενεακό οικογενειακό μυθιστόρημα και ως ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης,  εάν η ανάγνωση επικεντρωθεί στο χαρακτήρα της νεαρότερης ηρωίδας, της Πέτρας. Μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί και ως ένας μικρός οδικός χάρτης της πορείας κάποιων ανθρώπων που επιβίωσαν μέσα σε αντίξοες συνθήκες, και ανάμεσά τους αναγνωρίζονται ολοκληρωμένα ή αποσπασματικά και οι δικοί μας άνθρωποι με τις δικές τους περιπέτειες, τις δικές τους μικρές και μεγάλες νίκες και πικρές ήττες. Πέρα από αυτά το μυθιστόρημα δεν παύει να είναι μια μίνι χαρτογράφηση του προηγούμενου αιώνα που  εκκινεί από τον μεσοπόλεμο, διαπερνά τον μεγάλο πόλεμο, την Κατοχή, τον εμφύλιο, που αγγίζει την Μεταπολίτευση αλλά κουβαλάει σαν σπέρμα ηδονικό τη σημερινή κρίση των πάντων με το μεγάλο δράκο…την υποταγή στην αδυσώπητη μοίρα, στην τύχη, στο πεπρωμένο…
Αδυσώπητα ερωτήματα έρχονται και επανέρχονται. Είναι οι ατομικές καταστάσεις που διαμορφώνουν τους ανθρώπους, είναι ο χαρακτήρας τους και οι συναισθηματικές τους ισορροπίες.. . είναι η τύχη, είναι η μοίρα;
Η ίδια ομολογεί: «…Ήθελα να μιλήσω για όλους αυτούς που προσπαθούσαν να επιβιώσουν κάτω από αντίξοες συνθήκες, σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, με την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο…
Εκείνο που πρώτα-πρώτα χρωματίζει το μυθιστόρημα και αξίζει να τονιστεί είναι η χρήση της γλώσσας, μια γλώσσα που αποδεσμεύει τα νοήματα και τις σημασίες των λέξεων από το περίτεχνο, το εντυπωσιακό  και πολυσύνθετο ύφος. Αντιθέτως η γλώσσα της οδηγεί τον αναγνώστη σε μονοπάτια ακρίβειας και λιτότητας. Είναι μια γλώσσα που αποφεύγει την πληθωρικότητα εκφράσεων και μονοπωλεί το ουσιαστικό έναντι του επιθέτου. Πίσω από αυτές τις γλωσσικές επιλογές φανερώνεται αδρομερώς η προηγούμενη μαθητεία τη συγγραφέως στο χώρο της γραφής κειμένων βραχείας φόρμας όπου το βλέμμα της επιλέγει μια ειδική τεχνική αφήγησης με επικεντρωμένη την οπτική γωνία θέασης στο κύριο και ουσιαστικό επεισόδιο, χωρίς βερμπαλισμούς και αργοπορίες, έτσι ώστε να στρέφεται άμεσα στα γεγονότα που ρυθμίζουν τις ζωές των ηρώων και δεν επιτρέπει στο κείμενο ούτε να πλατειάζει ούτε να μετατρέπεται σε φτηνό μελό και επιφανειακή συναισθηματολογία. Έτσι επιλέγει  λιτές και συμπυκνωμένες εκφράσεις που προσδίδουν αμεσότητα και αληθοφάνεια στο κείμενο και οδηγούν τον αναγνώστη στην ουσία των γεγονότων είτε με αυτό το λιτό ύφος είτε με την πληθωρική παρουσία των προσημάνσεων. Ειδικότερα οι τελευταίες προετοιμάζουν τον αναγνώστη να σταθεί υποψιασμένος μπροστά στο μοιραίο που έρχεται και στην συμφορά που επελαύνει…

Ένα δεύτερο και σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί το μυθιστόρημα αυτό έναντι άλλων είναι ότι ο χρόνος του μυθιστορήματος, o δεδομένος και ο ορισμένος που εκκινεί από τα χρόνια του μεσοπολέμου και φθάνει ως τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τη Μεταπολίτευση, στηρίζεται πάνω στο σώμα των γυναικών που ενηλικιώνονται, που μεγαλώνουν, που ωριμάζουν και γερνούν και διαμορφώνει έτσι ένα κατώφλι, ένα πλαίσιο ευνοϊκά προκλητικό για μια αναλυτική προσέγγιση της γυναικείας ταυτότητας έναντι άλλων ταυτοτήτων, κάτι σαν μια μικρή ελεγεία στην περιπέτεια της γυναίκας, της ελληνίδας μητέρας, συζύγου και κόρης  στη διαδρομή του 20ου αιώνα.

Αλλά να δείξει και κάτι περισσότερο: ότι πέρα από τους τις ιστορικούς και πολιτικούς δείκτες και πάνω από οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες της εποχής εκείνο που φαίνεται στο τέλος να ορίζει τη ζωή τους δεν είναι η πολιτική, η ιστορία που εισβάλλει δυναμικά στη ζωή τους όσο το γεγονός ότι οι γυναίκες που πρωταγωνιστούν πάσχουν πρωτίστως από τα ανεξίτηλα σημάδια που αφήνει στην ψυχή και στο σώμα,  αυτό που ορίστηκε σχεδόν από μια αόριστη και ασαφή σημασία της μοίρας ή από κάποιο άγραφο χαρτί στο μέτωπό της. Μπορεί να προσδιοριστεί ασαφώς ως ο ήσκιος, η οσμή ενός θεσμοθετημένου κοινωνικού αποκλεισμού για τις γυναίκες και ιδίως εκείνες που έχουν κάτι που ξεπερνά το μέτρο, που έχουν ένα χάρισμα εξαιρετικό ιδίως η ομορφιά. Έτσι στο πρόσωπο της Ροδάνθης είναι αυτή η σπάνια ομορφιά που λειτουργεί ως ύβρις στην εξέλιξη του μυθιστορήματος και που μοιάζει όχι μόνο να προδιαγράφει τη δική της τιμωρία αλλά να ταλανίζει τις κόρες και την εγγονή της. Οι παράλληλες συγκρίσεις της Ροδάνθης με το μυθικό πρόσωπο της ωραίας Ελένης είναι σχεδόν αυτονόητες, όπως είναι προκλητικές οι ταυτίσεις της Φωτεινής με τις τρωαδίτισσες γυναίκες, αλλά και με άλλες ηρωίδες των σελίδων της ελληνικής λογοτεχνίας. Άλλωστε εδώ η διακειμενικότητα χτυπάει κόκκινο
Ας δούμε σχηματικά τις γυναικείες φιγούρες, τις τέσσερις ηρωίδες. Η Ροδάνθη, η Φωτεινή, η Δέσπω και η Πέτρα, τέσσερις γυναίκες με ευδιάκριτα χαρακτηριστικά που χάνουν και κερδίζουν καθώς η ζωή της καθεμιάς εισέρχεται στις ζωές των άλλων. Η Ροδάνθη, είναι μια νέα γυναίκα σπάνιας και εξαιρετικής  ομορφιάς, που μετατρέπεται σχεδόν άθελά της σαν σημάδι ανεξίτηλο μιας μοίρας απειλής και «σκληρής τιμωρίας» πάνω από τα κεφάλια των υπόλοιπων γυναικών της οικογένειας. Είναι ο σύζυγός της ο Θωμάς με όνομα βαρύ από τους συμβολισμούς, που θα ορίσει την τύχη των δυο κοριτσιών με βάση την πατροπαράδοτη ισχύουσα κυρίαρχη λογική των ανδρών που επιβάλλει τον κυνικό κοινωνικό ευνουχισμό των γυναικών που ορίζει και κατανέμει ρόλους, καθήκοντα και υποχρεώσεις ανάλογα με το φύλο.
Είναι τότε που τα όρια  των σχέσεων των δυο κοριτσιών της, της Φωτεινής και της Δέσπως θα αναδιατυπωθούν και όλα θα αλλάξουν, καθώς θα χαθεί η παιδική τους αθωότητα και η παιδική τους ηλικία. Η Φωτεινή, η μεγαλύτερη αναλαμβάνει να προσέχει τα μικρότερα παιδιά και σχεδόν ο ρόλος που ήτανε να βιώσει και να εκπληρώσει η Φωτεινή έχει σχεδόν οριστεί από την αρχή λίγο μετά το θάνατο της μητέρας της. Η Δέσπω αναγκάζεται/ορίζεται να εγκαταλείψει το σχολείο, για να αφοσιωθεί στην κουζίνα του σπιτιού. Εδώ είναι που τα θέλω και τα όνειρα εξαϋλώνονται και οι δυο αδερφές θα αγγίξουν τα όρια της τρέλας και της υστερίας. Χωρίς να χαρίζεται σε καμιά τους η Κώστια Κ. ζωντανεύει με απαράμιλλη δεξιοτεχνία δυο τελείως διαφορετικές προσωπικότητες. Αμφότερες τραγικές και μοιραίες έστω και αν η Φωτεινή επιβιώνει.
Η Φωτεινή θα παλέψει, θα αρνηθεί τον προσωπικό της ευνουχισμό. Γνωρίζει τον Πέτρο, τον παντρεύεται αλλά θα τον χάσει πολύ γρήγορα «για ένα κομμάτι φέτα»  σε ένα επεισόδιο στη διάρκεια του Εμφύλιου… Είναι ένα επεισόδιο, το οποίο αφηγείται η συγγραφέας με μια εξαιρετική θεατρικότητα και με μια απαράμιλλη τεχνική γραφής και καταφέρνει να συνθέσει μια ολοκληρωμένη σκηνή και ένα ολοκληρωμένο διήγημα. Γιατί πρέπει να τονιστεί εν τη παρόδω ότι ορισμένα κεφάλαια του μυθιστορήματος στέκονται ως αυτόνομα και ολοκληρωμένα διηγήματα. Είναι η προίκα από τα πρώτα της διηγήματα. Η Φωτεινή θα κρατήσει το παιδί αυτό που μεγαλώνει στα σπλάχνα της, παρά την προτροπή για το αντίθετο από όλους γύρω της. Είναι άλλωστε «σάρκα από τη σάρκα εκείνου και αίμα από το αίμα του».
Η Δέσπω, ένα δυστυχισμένο πλάσμα, μια χαίνουσα, ανοιχτή πληγή για τα χαμένα όνειρα για μια οικογένεια και για έναν ολοκληρωμένο έρωτα που δεν γεύτηκε ποτέ. Σταδιακά η μικρή αδερφή περνάει «απέναντι» και μετατρέπεται σε έναν σκληρό δυνάστη για την Πέτρα, την οποία μεγαλώνει εκείνη τις ώρες που η μητέρα της η Φωτεινή λείπει στη δουλειά. Σκέψεις και συναισθήματα αγχογόνα, κοινωνικά μη αποδεκτά, τα αποδίδει σε άλλους, συγκεκριμένα στην Φωτεινή και καταλήγει σε τιμωρητικές και άδικες συμπεριφορές έναντι της κόρης της Φωτεινής και ανιψιάς της, της Πέτρας. Μια τυπική περίπτωση σχηματισμού συμπεριφοράς «κατ’ αντίδρασιν» μέσα από διαδικασίες αρνητικής προβολής. Πρόκειται για έναν βασικό ψυχοπαθολογικό μηχανισμό που εμπλέκεται σε ένα φαύλο κύκλο  λανθασμένων προσδοκιών, πίστεων, που καταλήγει τελικά σε μια σειρά λαθών στις αντιληπτικές διεργασίες, που οδηγεί αναπόφευκτα σε παραληρηματικές ιδέες και συμπεριφορές.
Η Πέτρα, από νωρίς θα νοιώσει στο πετσί της την ορφάνια, την κακομεταχείριση και τον κοινωνικό στιγματισμό που την ακολουθεί, ορφανή και αδύναμη κοπέλα ανάμεσα σε ένα εχθρικό πλήθος, έρμαιο στη βούληση διεστραμμένων γειτόνων και ψυχρών συγγενών. Όμως αντέχει και θα αντέξει. Έτσι για να  σηματοδοτήσει με τη στάση της το προσωπικό της ταξίδι προς την ελευθερία της ψυχής, την ελπίδα για σωτηρία. Η Πέτρα θα πετάξει από πάνω της ό,τι εμποδίζει το μέλλον της.  Για εκείνη η τάξη που επέβαλλε ο παππούς Θωμάς, τότε, είναι ένας κοινωνικός ευνουχισμός στα όρια του καθωσπρεπισμού που υπήρχε από τις προηγούμενες δεκαετίες, αποτέλεσμα ενός πατριαρχικού συστήματος που η συνείδησή της δεν αποδέχεται. Η μικρή Πέτρα θα καταφέρει να απομακρυνθεί από τις καταδικαστικές ή αθωωτικές αποφάσεις της κοινωνίας και θα πάρει στα χέρια της τη δική της μοίρα. Βεβαίως οι πληγές δεν επουλώνονται ποτέ. Η πληγή δεν κρύβεται αλλά το μέγεθος ναι.
Μπορούμε να δούμε την Πέτρα να νοηματοδοτεί με την παρουσία της αυτό που έρχεται, αυτό που θα απαλλάξει από τις ενοχές ολόκληρη την κοινωνία και θα είναι παράλληλα το δικό της ταξίδι στην προσωπική της ελευθερία, είτε είναι κοινωνικός αποκλεισμός, είτε είναι απλά βίαιη επιβολή κανόνων καθωσπρεπισμού και συντήρησης. Είναι η εκπρόσωπος μιας νέας γενιάς που καταφέρνει να διατηρεί λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον, ανάμεσα στο παρωχημένο και το επερχόμενο. Γίνεται το σύμβολο της νέας συλλογικής συνείδησης που σκέφτεται διαφορετικά, κρίνει, εναντιώνεται σε ό,τι την υποβαθμίζει, μετριάζει τους κοινωνικούς περιορισμούς που της επιβάλλονται και ταυτόχρονα δεν συμβιβάζεται με τα πρότυπα της παλιάς εποχής. Είναι μια νέου τύπου σύγχρονη γυναίκα με τις δικές της επιλογές και απόψεις σε κρίσιμα βασικά θέματα: τεκνοποίηση, γάμος συνύπαρξη των δυο φύλων κλπ. Η σκηνή στο μπάνιο με την χρωματική παρήχηση/συσχέτιση, ανάμεσα στην ενηλικίωση της Πέτρας και στο κρίσιμο ιστορικό γεγονός της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, είναι μια συμβολική σκηνή που δείχνει πως ο άνθρωπος συνθλίβεται, συνδέεται, ανασταίνεται ως άθυρμα ανάμεσα σε ποικίλα γεγονότα και δύσκολες καταστάσεις.
Η Κώστια Κοντολέων με αυτό το βιβλίο κινείται μέσα στα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον εικοστό αιώνα, ενώ απλώνει μπροστά στα μάτια μας σαν τριαντάφυλλο στις χούφτες της το πορτραίτο της ελληνίδας γυναίκας, της πρώην και της μελλούμενης. Κοιτώντας όμως πίσω από τις γωνίες και τις γκρίζες σκιάσεις των ηρωίδων της μια περίεργη σκέψη ένα κάτι είδωμα ψυχής πιο διαφορετικό, πιο περίεργο αναδύεται. Κι αυτό συνέβη διαβάζοντας το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ «Η υποταγή».
Η Κώστια Κοντολέων πιάνει και στηλιτεύει όχι γενικώς την πορεία των τεσσάρων γυναικών αλλά κυρίως τη διαδικασία της υποταγής τους σε κάτι που έρχεται όχι μόνον από τις συνήθεις κοινωνικές στερεότυπες αιτίες αλλά και από αλλού. Στο κάδρο των περιπετειών και βασάνων των ηρωίδων/γυναικών προσθέτει σχεδόν ανεπαίσθητα μια ατμόσφαιρα, ένα αίσθημα υποταγής που φαίνεται να ελέγχει τη ζωή των ηρώων καθώς τις παρουσιάζει να αφήνονται και να σιγολιώνουν σχεδόν έρμαια της μοίρας τους. Έχω την αίσθηση ότι  ένα βαθύ αίσθημα υποταγής περιτριγυρίζει όλη την ψυχολογία των ηρώων. Γιατί, θα μπορούσαμε να δούμε ότι και η Πέτρα δεν επαναστατεί ακριβώς, αλλά μάλλον «προσαρμόζεται» και προβάλλει έναν τύπο γυναίκας με εκσυγχρονιστικό πρόσωπο, βλέμμα και άποψη, χωρίς βέβαια να «ψιλοβολεύεται», όπως η μάνα της η Φωτεινή. Ναι, λύνει τα υπαρξιακά της και τα προσωπικά της αλλά αισθάνομαι ότι πνίγεται και αυτή όπως και οι υπόλοιπες ηρωίδες από την πένθιμη υγρασία της εποχής, στην υποταγή ή έστω σε μια υφέρπουσα συμπεριφορά, γνωστή ως επίκτητη αίσθηση αδυναμίας….
Και αυτό είναι κάτι που βαθιά με ανησυχεί…













Σάββατο 16 Ιουλίου 2016

Think Free: ΔΙΑΒΑΣΜΑΤΑ Γράφει η Έλενα Αρτζανίδου /συγγραφέας-εκπαιδευτικός

http://www.thinkfree.gr/126711-2/


Τέσσερις γυναίκες, τρεις γενιές, μια χώρα, στον εικοστό αιώνα. Όλα αυτά στο μυθιστόρημα της Κώστιας Κοντολέων.
Ένα κοινωνικό, ιστορικό θέμα που διατρέχει το δύσκολο και ταραγμένο εικοστό αιώνα.
Η καταξιωμένη συγγραφέας και βραβευμένη μεταφράστρια, στήνει την ιστορία της πάνω στις ζωές τεσσάρων γυναικών και ο αναγνώστης μέσα από αυτές γνωρίζει το κοινωνικό, πολιτικό και ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας, αλλά και της οικογένειας εκείνης της περιόδου.
Σκληρή η καθημερινότητα όλων και κυρίως των ηρωίδων Ροδάνθης, Φωτεινής, Δέσπως και Πέτρας, αλλά και όσων ζουν κοντά και γύρω από αυτές, όπως αυτή του Θωμά, του Πέτρου, του Στέφανου, του Φίλιππου και Ραφαήλ.
Βίαιες συμπεριφορές, σκληρότητα. Ζωές χαμένες, αίμα, σπαραγμός, αντιπαλότητες, αρρωστημένες αντιδράσεις, οικογενειακές διαμάχες και αλληλοσπαραγμοί.
Το βιβλίο της Κοντολέων, στηρίζεται στη ζωή των τεσσάρων γυναικών που ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Η μοίρα τους σκληρή, όπως και ο αιώνας.
Μια υπόσχεση που αναγκάζεται να δώσει η Φωτεινή στην ετοιμοθάνατη μητέρα της Ροδάνθη, είναι η πέτρα που παρασέρνει όλη την οικογένεια όλο και πιο κάτω, όπως η χώρα αυτή την εποχή βουλιάζει, αιμορραγεί, διαλύεται.
Άραγε αυτή η πέτρα θα καταφέρει να βγει στην επιφάνεια ή σε κάποια ακτή με τη βοήθεια της τέταρτης γυναίκας, της Πέτρας, που είναι καταδικασμένη και ζει μέσα από τις σκοτεινές και αρρωστημένες ζωές των άλλων.
Θα βρει το κουράγιο για να κάνει την υπέρβαση και επανάστασής της!
Συμβολικό και αλληγορικό το όνομα της Πέτρας που μπλέκει και ζει μέσα από τις ζωές τόσων γυναικών, αφού η μοίρα την αναγκάζει.
Μια σκληρή ιστορία που σκιαγραφεί την Ελλάδα του 20ού αιώνα μέσα από την φτώχια, τον πόλεμο, τον εμφύλιο, τον αλληλοσπαραγμό, τη δικτατορία και όλα αυτά δίχως η συγγραφέας να παίρνει θέση, αντίθετα με κοφτές και καθαρές προτάσεις, ολοκληρωμένες εικόνες στέκεται στην εποχή, στα γεγονότα και διεισδύει στα συναισθήματα των ανθρώπων.
Καλογραμμένο με δυνατές και ανατρεπτικές σκηνές που εξελίσσονται στην παλιά Αθήνα. Στην Αθήνα των φτωχών, των χωρισμένων σε στρατόπεδα. Στην Αθήνα του εμφυλίου, της χούντας, του Πολυτεχνείου.
Ήρωες κυρίως γυναίκες, αλλά και άντρες που διψούν για στοργή, για αγάπη.
Σε όλο το μυθιστόρημα μια φορά ακούγεται η λέξη «σ’αγαπώ» και όμως πόσες φορές δε διαφαίνεται να είναι ανάγκη όλων όσων κινούνται ανάμεσα σε συντρίμμια, εξελίξεις, ανατροπές.
Οι ηρωίδες της ποθούν και κυρίως η Πέτρα, να ξεριζώσει τον φόβο της , τον «Δράκο» της και να νιώσει λύτρωση ύστερα από το πιο βαθύ μαύρο που έχει ντύσει την ψυχή της, αλλά και το σώμα .
Μια  συναρπαστική ιστορία όπου η Κώστια Κοντολέων, καταφέρνει να αναμετρηθεί από την αρχή μέχρι τέλους με το δυνατό αφηγηματικό της λόγο, τους ζωντανούς ήρωες της και να διατρέξει σοκάκια, εποχές, γυναικείες εμμονές, αρρωστημένες συμπεριφορές ανδρών, αλλά και ανδρών που κατανοούν και συμπαρίστανται,  με απόλυτη επιτυχία.
Το μυθιστόρημά της κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
…Ο Ραφαήλ ακολουθεί με το αυτοκίνητό του, ο χώρος στο ασθενοφόρο μικρός κα ασφυκτικός, μόνο ένας μπορεί να συνοδεύσει την ασθενή κι αυτή είναι η Πέτρα, η κόρη της, η τελευταία του κύκλου και η μόνη που συνειδητά θα μείνει έξω από αυτόν.
Κι όμως κάποια στιγμή, κι ενώ η σειρήνα θα της τρυπά τ’ αυτιά και τα βλέφαρα της Φωτεινής θα έχουν γείρει, η Πέτρα θα της ψιθυρίσει ένα «Σ’αγαπώ» και θα δακρύσει…